-
1 башка
I 1. прил.1) друго́й, ино́й; не э́тот (упомянутый)башка вакытта — в друго́е вре́мя
башка очракларда (хәлләрдә) — в други́х слу́чаях (обстоя́тельствах)
«сөймә мине, сөй башканы» дигәнче сөячәгем — ( песня) бу́ду люби́ть тебя́ до те́х по́р, пока́ не ска́жешь: «не люби́ меня́, люби́ друго́го»
2) друго́й, отли́чный, отлича́ющийся ( от упомянутого в контексте), не тотбашка дөнья, башка кешеләр — друго́й мир, други́е лю́ди
заманалар башка хәзер — тепе́рь времена́ не те
3) друго́й, остально́й, про́чийГали килде, башкалар юк — Гали пришёл, а про́чих нет (не видно)
2. нареч.һәм башкалар — и про́чие
1) врозь, разде́льноторулары бергә, ашау-эчү башка — живу́т вме́сте, но едя́т-пьют врозь
2) в параллельно-противопоставленных выражениях одно́ дело..., друго́е...уен башка, эш башка — одно́ де́ло - игра́, рабо́та - (совсе́м) друго́е
II послелог; с исх. п.мал башка, кардәшлек башка — одно́ де́ло - иму́щество, друго́е - ро́дственные отноше́ния
1) кро́ме, поми́мо ( чего); исключа́ямоннан башка — кро́ме э́того
2) (без кого, чего)уйнамыйм да, җырламыйм да син дускаемнан башка — ( песня) я не пою́ и не игра́ю без тебя́, дру́га ми́лого
•- башка чыгу -
2 беррәттән
нареч.1) ря́дом, в одно́м ряду́скрипка белән бе́ррәттән мылтык эленгән — ря́дом со скри́пкой виси́т ружьё
бабай белән бе́ррәттән балалары утырган — в одно́м ряду́ (ря́дом) с де́дом сидя́т де́ти
2) подря́д, друг за дру́гомбе́ррәттән берничә мәртәбә ату — стреля́ть не́сколько раз подря́д
бе́ррәттән ничә төрле вакыйга булды — ско́лько собы́тий произошло́ одно́ за други́м
алты көн бе́ррәттән яңгыр яуды — шесть дней подря́д лил дождь
3) заодно́, кста́тиәбиләргә баргач, бе́ррәттән сезгә дә керербез — когда́ пойдём к ба́бушке, заодно́ и к вам загля́нем
беренче томны алып кайтчы, бе́ррәттән анда икенчесе турында да белешерсең — купи́, пожа́луйста, пе́рвый том, заодно́ узна́ешь, кста́ти, и о второ́м то́ме
4) одина́ково, наряду́, наравне́башкалар белән бе́ррәттән эшләү — рабо́тать наравне́ с други́ми
ирләр белән бе́ррәттән печән чабу — коси́ть се́но наряду́ с мужчи́нами
5) одновре́ме́нно, вме́сте с тембе́ррәттән кимчелекләрне дә әйтәм — вме́сте с тем скажу́ и о недоста́тках
-
3 гыйбрәтле
прил.поучи́тельный; назида́тельный; спосо́бный научи́ть (чему-л.) поле́зному, послужи́ть уро́комгыйбрәтле хәл — поучи́тельный слу́чай (де́ло)
минем ялгышым башкалар өчен дә гыйбрәтле — моя́ оши́бка поучи́тельна и для други́х
-
4 гына
I частица; = генә; кына II; кенә1) огранич.а) указывает на время то́лько, то́лько что, неда́внобылтыр гына — (ведь) то́лько в про́шлом году́
кичә гына — то́лько вчера́
әле гына, яңа гына — то́лько, то́лько что; то́лько-то́лько
б) указывает на место то́лько; где́-то здесь (ря́дом); недалеко́күрше гына — по сосе́дству, ря́дом
якын гына — где́-то здесь (ря́дом), вблизи́
в) указывает на причину то́лько из-за, лишь из-за, по причи́неяратканга гына — то́лько любя́
көнчелектән гына — лишь из-за ре́вности
г) в составе обстоятельства то́лько, лишь, то́лько лишьшуышып гына үтәргә мөмкин — мо́жно пробра́ться то́лько ползко́м
яшертен гына карап алу — взгляну́ть лишь укра́дкой, исподтишка́; лишь бро́сить взгляд
д) после глагола изъявительного наклонения то́лько, то́лько что; вот-во́ткызы мәктәпне тәмамлады гына — его́ (её) дочь то́лько что ко́нчила шко́лу
сез кайткансыз гына, ахры? — ка́жется, вы то́лько что возврати́лись?
е) после глагола условного наклонения е́сли, е́сли то́лько, лишь то́лько, то́лько тогда́, е́сли; то́лько в том слу́чае, е́слийөгерсәң гына (куып) җитәрсең — е́сли то́лько побежи́шь - дого́нишь
эшең бетсә, гына уйнарга чык — е́сли то́лько заверши́шь рабо́ту - выходи́ (мо́жешь вы́йти) игра́ть
2) выделительно-огранич.а) то́лько, лишь, то́лько лишь, лишь то́лькосинең өчен гына — то́лько (лишь) ра́ди тебя́
хезмәттә гына бәхетеңне табарсың — лишь то́лько в труде́ найдёшь своё сча́стье
б) выделяет количество то́лько, всего́, всего́ то́лько, всего́ лишьбер гына кеше кирәк — тре́буется то́лько оди́н челове́к
киткәненә ярты гына ел — всего́ лишь полго́да, как он уе́хал
в) то́лько, оди́н и то́лькоүзе гына — то́лько сам, то́лько он; үзең гынаме? ты (сам) оди́н?
шушы гынамы? — то́лько э́то? то́лько и всего́?
г) ра́зве то́лько, лишь то́лькоярдәмче итеп алсам гына инде — ра́зве то́лько помо́щником приму́
д) указывает на ослабление качества прил. и нареч. дово́льно; -енько, -енькийматур гына рәсем — дово́льно краси́вая (краси́венькая) карти́на (рису́нок)
әкрен гына барабыз — дви́жемся дово́льно ме́дленно (потихо́ньку)
тыныч гына утыралар — сидя́т споко́йненько
3) усилительнаяа) то́лько, сплошь, одни́; совсе́маяк асты су гына — под нога́ми сплошь вода́
актан гына киенгән — оде́та то́лько в бе́лое
б) то́лько быегылмасам гына ярар иде — то́лько бы не упа́сть
безнекеләр җиңсен гына иде — то́лько бы победи́ли на́ши
в) то́лько, то́лько попро́буй, то́лько посме́й; пусть то́лькокагылып гына кара — то́лько тронь, (то́лько) попро́буй тро́нуть
уйлап гына кара — поду́май то́лько
г) между компонентами составного глагола... гына тора... за...бәла килеп гына тора — беда́ за бедо́й
яңа бәхет явып гына тора — уда́ча за уда́чей
д) при мест. то́лькокем гына юк анда — кого́ там то́лько нет
ниләр гына алмаган — чего́ то́лько не накупи́л
нинди гына телдә сөйләшмиләр анда — на како́м то́лько языке́ не говоря́т там
4) в знач. суфф.; ласк. -енький; -енькоап-ак гына — бе́ленький
йомшак гына — мя́гонький; мя́гонько
матур гына — краси́венький, краси́венько
5) в песнях или стихах употр. для дополнения слогов и для сохранения ритма ой, айII союз; = генә; кына II; кенәтөннәр уртасында гына үкереп елый, буйга гына җиткән кыз бала (песня) — средь ноче́й да ой пла́чет заневе́стившаяся де́вушка
1) опред. то́лько, как, как то́лько, лишь сто́лько, едва́ то́лько, чуть то́лькоөйдән гына чыктык, коеп яңгыр ява башлады — то́лько вы́шли из до́му, как начался́ проливно́й дождь
яктыра гына башлый, авыл халкы инде аяк өстендә — чуть то́лько рассвета́ет, вся дере́вня уже́ на нога́х
2) против.а) с отриц. словом түгел не то́лько..., но изурлар гына түгел, балалар да — не то́лько взро́слые, но и де́ти
син гына түгел, башкалар да — не то́лько ты оди́н, но и други́е
б) в сочет. с союзами бары, тик, бары тик и то́лькобары кырый йорт тәрәзәсендә гына ут күренә — и то́лько в са́мом кра́йнем до́ме све́тится окно́
тик кичкә таба гына көн бераз сүрелә — то́лько к ве́черу жара́ немно́го спада́ет
-
5 икән
модал. сл.1)а) с именами образует составное сказуемое ока́зывается; оказа́лосьул сукыр икән — он, ока́зывается, слепо́й
бу кешеләр күрше авылныкылар икән — э́ти лю́ди, ока́зывается, из сосе́днего села́
ул безгә килгән икән — он, ока́зывается, прие́хал к нам
б) с гл. на -сы/-се (ока́зывается) на́до бы́лоиртәрәк киләсе икән — на́до бы́ло прийти́ пора́ньше
в) с гл. на -са/-сә хорошо́ бы, хорошо́ бы́ло бытагын берничә мәктәп ачылса икән — хорошо́ бы́ло бы, е́сли бы откры́лось ещё не́сколько школ
әйтсәгез икән — хорошо́ бы, е́сли б вы сказа́ли
2) в знач. частицы усиливает значение неопределённости в вопросительном предложении едва́ ли, вряд ли3) в знач. союзаа) участвует в присоединении усил. придат. предл. к главному раз, е́сли, так; в тако́м слу́чаетыңламыйсың икән, үзеңә үпкәлә — раз не слу́шаешься, то пеня́й на себя́
әйтәм икән, димәк, эшлим — е́сли говорю́, зна́чит, сде́лаю
б) с гл. на -ырга/-ергә е́сли... так; а уж е́сли... то, такшәһәргә барырга икән, башкалар белән барам — уж е́сли мне е́хать в го́род, так я пое́ду вме́сте с други́ми
-
6 имеш
1. вводн. сл.как слы́шно; говоря́т, что...; так сказа́ть; де́скать, мол прост.имеш, кыш салкын булачак — говоря́т, что зима́ бу́дет моро́зная
барырга уйлаган, имеш — как слы́шал, он заду́мал е́хать
2. союз. изъяснит.имеш, ул моны белмәгән — он, мол, э́того не знал
что; я́кобыул киткән, имеш, дип әйтәләр — говоря́т, что он уе́хал
3. сущ.сезне киткән, имеш, дип сөйләгәннәр иде — говори́ли, я́кобы вы уе́хали
молва́, слух (слу́хи); спле́тни, слушо́күз имешен сөйләгән ахмак - бер ахмак, башкалар имешен сөйләгән - йөз ахмак — (посл.) тот, кто рассказа́л свою́ спле́тню - еди́ножды дура́к, кто повторя́л чужи́е спле́тни - стокра́тно дура́к
4. частица неопр.имеш хәбәр — слух, молва́
бу́дто, бу́дто бы, я́кобы, де́скатьул имеш бөтенесен аңлаган — он я́кобы всё по́нял
-
7 йөгерешеп китү
убежа́тьаның артыннан башкалар да йөгерешеп киттеләр — за ним убежа́ли и други́е
-
8 рәттән
нареч.1) ря́дом, о́коло, во́зле (чего́, кого-л.)бу өй белән рәттән шундый ук тагы бер өй бар иде — ря́дом с э́тим до́мом был то́чно тако́й же
сарай белән рәттән мунча — о́коло сара́я ба́ня; ря́дом с сара́ем ба́ня
2) ря́дом; рядко́м; в одно́м ряду́ (строю́)рәттән тору — стоя́ть ря́дом, стоя́ть рядко́м
3) подря́д; оди́н за други́м (без переры́ва)ике көн рәттән буран котырды — два дня подря́д бушева́л бура́н
рәттән ун сәгать йоклаганмын — проспа́л де́сять часо́в подря́д
рәттән ике отыш — два вы́игрыша подря́д
4) по поря́дкубөтенесен рәттән сөйләп бирде — всё изложи́л по поря́дку
рәттән санау — счита́ть по поря́дку
5) наряду́, наравне́башкалар белән рәттән — наряду́ с други́ми
хатыннар да ирләр белән рәттән эшлиләр — и же́нщины рабо́тают наравне́ с мужчи́нами
6) попу́тно, заодно́рәттән китапханәгә дә керергә кирәк — заодно́ ну́жно зайти́ в библиоте́ку
7) подря́д, всё подря́д (без разбо́ра)рәттән ашап бетерә бара — съеда́ет всё подря́д
барысын рәттән укый — чита́ет всё под-ря́д
барыбызны да рәттән сүгеп ташлады — он отруга́л всех подря́д
-
9 сыгыну
неперех.; книжн.1) поклоня́ться/поклони́ться ( кому-чему)аллага сыгыну — поклоня́ться бо́гу
2) взыва́ть о по́мощи, иска́ть защи́тубашкалар көченә сыгыну — иска́ть защи́ту у други́х
3) находи́ть/найти́ убе́жище, покро́вана канаты астына сыгыну — найти́ защи́ту под крыло́м ма́тери
См. также в других словарях:
минималь — Башкалар рәтендә иң аз, иң кечкенә; киресе – максималь … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табындаш — Башкалар белән бер үк табыннан ашаучы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уйлашу — Башкалар белән бергә уйлау, бергәләшеп уй йөртү; киңәшләшү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аеру — 1. Бөтенне яки тоташ нәрсәне ике яки берничә кисәккә, өлешкә бүлү, ике яки берничә итү 2. Ике яки берничә нәрсә арасында чик булдыру; әйберләрне бүлеп кую. Төркем булып бергә торган әйберләр яки кешеләр арасыннан юл яру, як якка тайпылдырып, ачык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каста — I. диал. 1. Авыру, чир 2. Хаста, чирле. II. К АСТА – 1. Һиндстанда чыгышлары, кәсепләре, иҗтимагый хәлләре буенча аерымланып, башкалар белән якын аралашмый торган кешеләр төркеме, социаль катлам. 2. күч. Башкалар белән аралашмый торган иҗтимагый… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аерым — рәв. 1. Һәркайсы үзе генә. с. Башкалар белән бергә булмаган, уртак булмаган, берүзенә бер 2. Ялгыз 3. Башкалардан аерып, үзен (үзләрен) генә 4. Махсус рәвештә. с. Башкалардан үзгә, үзенә башка 5. Бик, искиткеч, бигрәк тә, аеруча 6. Бер берсеннән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
анык — Дөрес, ачык. Төгәл, ачыктан ачык 2. с. Әзер, алдан әзерләнгән хәйләкәрнең җавабы анык иде. АНЫККА ТАНЫК БУЛУ – Әзергә хәзер булу, көч куймыйча гына яшәү, башкалар тапканга ия булу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әзер — с. 1. Файдаланырга яраклы булган, шундый хәлгә килгән; төгәлләнгән, әзерләп куелган. рәв. Берәр эшне башкарырлык хәлдә, әзерлек хәлендә. Кем. б. тарафыннан хәстәрләнгән, файдалану өчен яраклы хәлгә китерелгән 2. Алдан уйланылган, тупланган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бераякка атлау — (басу) 1) Башкалар белән бер үк вакытта, алар нинди аякка бассалар, шул аякка басу 2) күч. Эш карашларыңның кем яки нәрсә белән ярашкан булуы, кемнән яки нәрсәдән калышмау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бердәнбер — Б ерәү генә, башка юк. Башкалар арасында иң якын кеше тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җавап — 1. Бирелгән сорау буенча нәр. б. аңлату, раслау яки кире кагу тәртибендә әйтелгән сүз. Дәрестә куелган сорау яки бирем буенча укучының укытучы һәм класс алдында сөйләве 2. Үзеңнең барлыгыңны, кайда булуыңны һ. б. белдерү өчен аваз салу, эндәшү 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге